Na placu budowy można czasem znaleźć niecodzienne znaleziska – od małych przedmiotów po duże fragmenty starych budynków. Każde takie znalezisko należy zgłosić odpowiednim organom. I choć może się to wiązać z zatrzymaniem budowy na minimum kilka dni, to nie należy zatajać takiego faktu, ponieważ mogą zostać na nas nałożone wysokie kary finansowe. Sprawdź, co trzeba zrobić ze znaleziskiem, co do którego masz podejrzenia, że jest zabytkiem, a także jakie konsekwencje się z tym wiążą.s

Jakie znaleziska trzeba zgłaszać?

Na placu budowy można odkryć różne rodzaje zabytków. Są nimi np.:

• Zabytki ruchome, czyli rzeczy, ich części lub zespoły kilku rzeczy, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością. Zabytki ruchome mogą być świadectwami minionych epok lub zdarzeń, mieć wartość historyczną, naukową lub artystyczną. Są nimi np. przedmioty codziennego użytku, monety, biżuteria, narzędzia, dekoracje czy dzieła sztuki. 
• Zabytki archeologiczne, czyli „zabytki nieruchome, będące powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka” (całą definicję znajdziesz w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 roku). Przykłady zabytków archeologicznych to: szczątki budynków, w tym fundamenty, relikty pomostów, historyczne nawarstwienia miast, kurhany czy w końcu kopalnie, jaskinie i relikty grodów.

Znalezisko na budowie – pierwsze kroki

Gdy na terenie budowy zostanie odkryte niewiadomego pochodzenia znalezisko, należy:

1. Wstrzymać wszelkie prace, które mogą zniszczyć lub uszkodzić artefakt. 
2. Zabezpieczyć znalezisko – sam artefakt oraz miejsce, w którym został znaleziony.
3. Powiadomić konserwatora zabytków (właściwego ze względu na miejsce prowadzenia budowy), burmistrza lub prezydenta miasta. 

Takie postępowanie jest regulowane przez przepisy art. 32 ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. 

Warto wiedzieć! Kiedy o znalezisku poinformować policję lub wojsko

Jeśli na placu budowy zostają odkryte szczątki ludzkie, konieczne jest wezwanie policji. Ta z kolei informuje o zajściu prokuraturę, która podejmuje dalsze kroki wyjaśniające sprawę. 

W przypadku odkrycia niewybuchów lub pozostałości wojennych należy powiadomić jednostkę wojskową zabezpieczającej teren. To ona zdecyduje, czy konieczne będzie wezwanie na miejsce saperów.

Co się dzieje dalej?

Jeśli o znalezisku informujesz organ gminy, ma on obowiązek przekazać sprawę do konserwatora zabytków w ciągu 3 dni. Ten z kolei ma 5 dni (od daty przyjęcia zawiadomienia) na dokonanie oględzin odkrytego artefaktu oraz miejsca, w którym został znaleziony. Ważne! Jeśli konserwator w ciągu wyznaczonego czasu nie dokona oględzin, inwestor może wznowić prace (na skutek tzw. milczącej zgody).

Konserwator zabytków po dokonaniu oględzin może:

• Zezwolić na kontynuację przerwanych robót, jeśli odkryty przedmiot nie jest zabytkiem LUB jeśli przedmiot jest zabytkiem, ale dalsze prowadzenie robót nie doprowadzi do jego uszkodzenia. 
• Nakazać dalsze wstrzymanie prac i przeprowadzenie badań archeologicznych, jeśli przedmiot jest zabytkiem, a kontynuowanie robót mogłoby spowodować uszkodzenie lub zniszczenie przedmiotu.

Ważne! Kto płaci za badania archeologiczne?

Takie badania przeprowadzane są na koszt inwestora. Istnieje jednak możliwość ubiegania się o dotację na badania archeologiczne. Proces uzyskania takiej dotacji został uregulowany w rozporządzeniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 10 stycznia 2014 r. w sprawie dotacji na badania archeologiczne. Aby otrzymać dotację, należy złożyć wniosek do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Warunkiem otrzymania dotacji jest także dokonanie wyboru wykonawcy badań z zachowaniem zasady równego traktowania, uczciwej konkurencji oraz przejrzystości. 

Duże opóźnienia lub całkowite wstrzymanie budowy – czy to możliwe?

Poniżej znajdziesz informacje o tym, jakie są możliwe opóźnienia związane i czy istnieje ryzyko całkowitego wstrzymania budowy.

Sytuacja 1. Konserwator dokonuje oględzin i zezwala na dalsze prowadzenie prac.

Opóźnienie może wynieść maksymalnie kilka dni. Dotyczy to zwykle sytuacji, w których znaleziony przedmiot nie jest zabytkiem, albo nim jest, ale ma niewielkie rozmiary i można z łatwością zabrać go np. do muzeum (monety, naczynia czy biżuteria).

Sytuacja 2. Konserwator po dokonaniu oględzin wstrzymuje prace i zleca przeprowadzenie badań archeologicznych. 

Roboty mogą zostać wstrzymane wstępnie na okres maksymalnie 1 miesiąca. Nie zawsze oznacza to jednak wstrzymanie wszystkich prac – może zdarzyć się, że konserwator zakaże prowadzenia tylko takich robót, które mogłyby uszkodzić znalezisko. 

Sytuacja 3. Odkryty zabytek ma wyjątkową wartość historyczną. 

Konserwator może wydłużyć czas wstrzymania robót do 6 miesięcy. Jednak najgorszą dla inwestora sytuacją jest ta, w której konserwator zleca pozostawienie zabytku na miejscu jego znalezienia. Dzieje się tak wówczas, gdy mamy do czynienia np. z fragmentami osad czy z ruinami budynków sprzed wieków. Taka sytuacja skutkuje: zakazem kontynuowania prac i ukończenia inwestycji ALBO koniecznością odpowiedniego zabezpieczenia znaleziska i wkomponowania go w powstającą inwestycję.

Co grozi za zatajenie znaleziska i jak chronić się przed przerwaniem prac?

Niezgłoszenie znaleziska lub narażenie go na zniszczenie bez powiadomienia konserwatora zabytków jest wykroczeniem i podlega karze grzywny. Czy można więc uchronić się przed ewentualnymi opóźnieniami lub wydatkami na badania archeologiczne? 

Część inwestorów już na etapie przygotowawczym zatrudnia archeologów, którzy wykonują badania rozpoznawcze i oceniają, czy istnieje prawdopodobieństwo odkrycia zabytków na danym terenie. Ma to miejsce jeszcze przed rozpoczęciem robót na placu budowy i pozwala z odpowiednim wyprzedzeniem podjąć dalsze kroki.

Warto wiedzieć! Nagroda za znalezienie zabytku 

Znalazca zabytku archeologicznego czy przedmiotu o dużej wartości historycznej lub naukowej może otrzymać nagrodę od Skarbu Państwa. Maksymalna wysokość nagrody to 30-krotność kwoty przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim roku kalendarzowym. Gdy wartość znaleziska jest niewielka, jego znalazca otrzymuje dyplom od Ministra Kultury.

Sprawdź najczęściej zadawane pytania: https://krymar.eu/pytania-faq/